Renovatie Haarlemse rechtbank

Maakt warboel overzichtelijk

Interview: Jan Bakkers - Jan Bakkers Architecten

Het rechtbankcomplex aan de Jansstraat in Haarlem is een verzameling gebouwen uit verschillende tijdsgewrichten. Voorheen werden er strafzaken behandeld, tegenwoordig civielrechtelijke procedures. Een ingrijpende renovatie heeft de panden technisch bij de tijd gebracht, intern het overzicht hersteld en de oorspronkelijke grandeur doen herleven.

rechtbank haarlem - glazen pui - metaglas

Verreweg het opvallendst aan het rechtbankcomplex zijn de twee rijksmonumenten uit de zeventiende eeuw: het voormalige Bisschoppelijk Museum en het Johez-huis, de voormalige woning van de directeur van gelddrukker Joh. Enschedé. Daarnaast zijn er gebouwen uit de twintigste eeuw en stond er ooit een negentiende-eeuws rechtbankgebouw van de hand van oudrijks-bouwmeester Metzelaar. In de jaren tachtig is het complex al eens ingrijpend gerenoveerd, waarbij van het Metzelaar-gebouw alleen de gevel bleef staan. Het resultaat van alle verbouwingen was in de woorden van projectarchitect Jan Bakers ‘een onoverzichtelijke warboel van hoogtes en structuren.’

rechtbank haarlem - total glazen pui - metaglas

Spanningsveld

Dat is sinds de jongste renovatie wel anders: ‘Ik wilde het karakter van het complex behouden en de overzichtelijkheid optimaliseren. Uitgangspunten waren het opnieuw gebruiken van de prachtige binnentuinen als centraal herkenningspunt en het beter inpassen van de monumenten.’ Zo is de oorspronkelijke hoofdentree in de Metzelaar-gevel met de monumentale bordestrap in ere hersteld – voor- heen kwamen mensen via het souterrain binnen. Verder zijn het Johezhuis en het Bisschoppelijk Museum ontdaan van alle ingrepen van de voorlaatste renovatie en zo veel mogelijk in oude luister hersteld. Het voormalige doolhof van gangen, trappen en ruimtes is zodoende een heldere en efficiënt ingerichte binnenruimte geworden. ‘Er heerst een interessant spanningsveld tussen oud en eigentijds’, zegt Bakers. ‘Belevingswaarde was een belangrijk gegeven. Oorspronkelijke details zoals draagbalken zijn gebleven, terwijl we het complex tegelijk hebben voorzien van onder meer moderne vloeren en met glazen wanden afgescheiden zalen. Dat contrast werkt versterkend voor zowel oud als nieuw.’

Ontmoetingen

‘Ontmoeten’ is een belangrijk thema. Nieuwe steektrappen tussen niveauverschillen, transparante vides en een centraal restaurant leggen nieuwe verbindingen. Ook in de zittingzalen komen mensen samen. In een rechtbank is er altijd een scheiding tussen publiek (voor bezoekers) en beveiligd gebied (voor juridische medewerkers). De neutrale inrichting is in dat kader een heel bewuste keuze. ‘In het civiele recht speelt mediation een belangrijke rol. Het is dus niet de bedoeling om, zoals in het strafrecht, ontzag in te boezemen, maar om beide partijen op hun gemak en bij elkaar te brengen. Daar past soberheid en eenvoud bij.’ Uiteindelijk was er volgens Bakers ‘geen kunst aan’ om de oude situatie te verbeteren. ‘Omdat we verantwoordelijk waren voor zowel grote technische ingrepen als het interieur, konden we vanuit de hoofdstructuur doordringen tot in het kleinste detail. Ik geloof dat we de intrinsieke kwaliteiten van de gebouwen weer hebben blootgelegd.’